by Samuel C. Zaithankhuma, Tahan
Vawi khat chu Rev. Lalsawma’n bawp khawkherh theology tih Didakhe chanchinbuah a lo ziak tawh a, a qha hle. Pathian biaa biak ina kan pun khawm hian biak ina chhawm luh hi kan nei ta nual mai. Hmuam chi te, chhiar chi te, zuk chi te, ei chite kan paipawn mai bakah keimahni taksa ngei hi kan awm dan phung ni lova a awm a ching fo qhin. Rev. Lalsawma’n bawp khawkherh theology a ziakah khan biak ina Pathian biaa kan qhut hian a tam zawk deuh thaw hian bawp kan khawkherh thu a sawi a. Chu chuan Pathian kan zah lohna leh Amah kan biak danah pawh kan pawlawhzia min hriattir a. Tun qumah pawh hian biak ina Pathian biaa kan inkhawm laia (a bik takin sermon lai) kan mutthluk nasatzia leh chu chuan thuhriltu mai bakah Amah Pathian kan zah lohna a tihlan theih dante kan chhui dawn a. “A tlak tlak vanduai” kan ti mai a ni ang chu!
Kan damchhung hmun thuma qhena hmun hnih hi mut nan kan hmang a. Mut kan mamawh dan erawh kum azirin a danglam. Nausen hian ni khat (darkar 24)-ah darkar 20 lai mut an mamawh laiin kum 12 chinah chuan darkar 10 vel mut an mamawh leh a. Puitling tan chuan darkar 6/7 vel hi a tawk hle niin mi thiamte chuan an chhut a.
Pathian biak hi Pathianin mihring a siam chhan tihpuitlinna pakhat a nih avangin a pawimawh em em a. Biak ina kan inkhawm dan style hi kohhran hrang hrangah a danglam deuh vek a. Heng Catholic, Anglican, Methodist, etc., hi an thuhmun deuh a. A urhsun zawnga Pathian be chi an ni. Revival lam uara charismatic lam tuipuitute ve thung chuan taksa che zawng leh tawnhriat an dah pawimawh thung.
Kan sawi tum tak chu Pathian kan biak duh dan style chu danglam mah se, pathian bia kan nih tlat avangin ‘takna” chu a awm ngei tur a ni. Biak ina Pathian be tura kan lo kal hian Pathian leh kan inkar tibuai thei, Amah kan biakna tipawnlanga tiho theite zingah mutthluk hi sawi hmaih chi a ni lo.
Biak ina kan mutthluk chhan sawi tur tam tak a awm thei ang. Pakhatnaah chuan “Pathian biaa inngaih tak tak lohna” kan nei a ni mai thei. Mihring hian hmuh theih loh aiin hmuh theih hi kan qih (hlau) zawk a ni thei ang em? Khawvel lalte chu be ta ila mutthluk chu sawi loh pawlawh tak pawhin kan qhu ngam dawn em ni?
Pahnihnaah chuan thuhriltu kan ngaihsan loh vang pawh a ni thei ang. Mite rilru hip zawnga thu sawi thiam thlawt loten thu an sawi qum chuan mutthluk mai chu a sam viau a ni.
Kan mutthluk chhan pathumna ni theia lang chu “ngaiah” kan neih tawh vang a ni. Inkhawmnaa muthlu thinte hi chik takin lo zir ta ila, mutthluk ching bawk kha an muthlu leh nge nge thin.
Pathian faka kan zai lai chuan kan tui a, miten min hmu lo palh ang ti ni awm takin ban kan phar a, lam tualah kan vir mup mup mai a, a lawmawm hle. Mahse, Pathian thuhriltu a lo ding a, Bible a chhiar tan chauh tihah kan muthlu leh nghal si. A mak ngawt mai.
A chhan palina nia lang chu kan taksa a chauh vang a ni thei. Krismas leh Kumthar lai te, chhiatni thatni a lo awm qumahte chuan zan dang aiin kan mu tlai deuh thin a. Mut kham lo na na na chu mutthluk palh chu a harsa lo hle ang. Kan taksa a chauh avanga kan muthlu hi chu Amah Pathian pawh hian min hrethiam ta ve ang. Mantira a awm dawn zanah pawh khan a zirtirte chuan an lo muthilhsan zel a nih kha!
Amaherawhchu, puitling kan nih a, zana darkar 6/7 kan muthilh bawk a, Pathian biak inkhawmnaa kan la muthlu leh ziah a nih chuan taksa chauh vang (mut kham loh vang)-a muthlu chu kan nih hmel loh a ni.
Kan sawi tak kan mutthluk chhan hmasa pathum: Pathian biaa ingnaih tak tak lohva, thuhriltu kan ngaihsan loh vang, leh “ngaia neihna” avanga muthlu kan nih avangin kan inenfiah a tul hle awm e.
Kan mutthluk hian mahni khum laizawla thin thi diaia kan muhil qhinte ai chuan kan muhil chiang lo deuh a ang a. Chu pawh chu lo ni se, kan chhia leh tha hriatna erawh chu kan hloh tho niin a lang.
Mizo-te kan inenfiahna tur pakhat chu kan biak in chhung nun dan hi a ni ve ngei ang. Biak ina kan inkhawm chhung na na na chu ‘uluk’ tak leh ‘takna’ neia Pathian kan biak avan qha em! Bula mi biak sur sur te, tawngtai laia khaini (sahdah) lo hmuam zauh te, bawp khawkherha thut te, pawn lama rilru pek daih te, lehkha lo chhiar daih te, mutthluk, etc, te hi sim thei hram ila. Hmasawnna rahbi tharah kan chuangkai a lo ni ang.
A reng thuah mut hrim hrim hi taksain mamawh bawk mahse mut tam lutuk hian nghawng tha lo a hring thei a. Boston State Hospital-a Sleep Laboratory-in mipa thahnem tak chanchin an zir chianna atanga a lan danah chuan ni tin darkar 9 leh a aia rei mu thinte chu:
(1) Enghelh an ngah bik
(2) An nun a nguai
(3) Hriselna thuah insawiselna neuh neuh an ngah bik a, Darkar 6 mute chu:
(1) An harh vang a
(2) Tum ruhna leh tum fel tak an nei
(3) Khawtlang tana mi qangkai an ni
(4) Lungawina an hmu tam niin an zir chhuak tlat mai.
Bible pawh hian mutthluk chu sawi loh a hun lova mut hi retheihna a nihzia min hrilh. “I duh chuan mu hlek la, chhing hlek rawh, kut kuangkuahin chawl hlek teh, i mut hlanin i rethei hman ang a, thlakchhamnain sipai angin a rawn nang thut ang che” (Thufingte 6:10-11) a lo ti a ni.
Biak ina Pathian kan biak laia kan muthlu qhin pawh hi a hun lova mut hlek ang chiah a ni a. Thlarau lamah kan pachhe ve ngei dawn a ni. Thlarau lama chak lohna hi thil pawi tak a ni a, taksa, rilru thlengin a qha lo zawngin nghawng a nei qhin. Pathian hmaa kan thiltihte kan puan hunah Pathianin min lo mutthluksan ve loh nan inkhawm laia mutthluk hi sim i tum qheuh ang u.
Monday, August 31, 2009
MUTTHLUK THEOLOGY
Saturday, August 22, 2009
KAN PI LEH PUTE
By Rengpuia [The Rengs, Singapore]
Falama kan awm laiin thal sikul chawlh hian Tahanah kan zin thin a. Kan chhungkaw inkhai bawr laih min hmuh veleh ka piin, ‘Mapuia te an lo haw e’, a ti thin. ‘An lo zin’, a ti lo. ’87 kumah Tahanah kan pem a. ’89 khan pawimawh tiin Falamah ka zu zin leh a. Falama ka piin, ‘ I u Tea a lo haw e’, tiin ka pu te-a fate a au khawm a. Kha ta ka pi lawm zia kha!
Ka pite hian enga ti nge ‘zin’ ti lova ‘haw’ an hman tlat le! Tawngkam hmanna dik an hriat chian loh vang chu a nih ka ring lo. An tupa hi an thinlungah eng tik lai paw’n ka awm reng a. Hmun dang ram dangah kan va pem daih a, hun rei tak kan va awm hnu paw’n anni chuan zin chhuak rei min ti mai a. Eng tikah emaw an hnena let leh tur nia ngaiin min thlir reng a. Chu rilru atang chuan, keini’n va zin zawk ang leka kan inngaih laiin, anni chuan ‘ Tea a lo haw e’, min ti ta thin a ni ngei ang.
Tahana ka pi leh pute kha ka pa lama ka pi leh pute an ni a. Ka pi chu Hualngo nu zet mai; ‘chhuk leh chho’ pawh ‘suk leh so’, ‘chhawhchhi’ pawh ‘sawhsi’ ti thin a ni a. Naupanga thukhawchang, a tawng hi kan nuih pui dar dar thin. Tuibur hi a zu reng a, a tui a hmuam bawk a. Ka pi leh tuibur rim hi thliar hran hleihtheih pawh a ni lo. Tuna ka han ngaihtuah pawh hian ka hnarah tuibur rim a cham vang vang hian ka zu hre tlat.
Zan mutnaah thawnthu min hrilh thin a. Mahse pawnto chau tawh lam kan nih avangin kei phei chuan a tawp hmaa ka mutthilh san a tam zawk. Zingah bawng hnute a sawr thin a. Chaw kan ei hian a saum thawh hlim a nih chuan mi a chawm sak a, a nih loh leh bawng hnute. Chi hi chawah mi a phul sak ngei ngei bawk..
A ke lei ei, khir chhah zet mai chem tea a zei thla zer zer mai kha hmuhnawm kan ti thei teh e! Sikula kan tih that ve deuh thu a hriat te hian a lo lawm ve em em a. A mi fuihna ber chu, “Zir turh turh rawh u”, tih kha a ni mai. Chu bak sawi thiam hek lo. Zing a bazaar haw hi kan lo chang thin a. Chhang min hawn thin avangin! Pawisa a neih tlem deuh changa ka pu a hawn kep ve loh changin ka pu kha a vui bang thei lo.
Ka pu chu Leithum atanga kawl phai leilet zuana Tahana pem a ni. Pa lian pui a ni a. A tu leh fate, tuma’n kan tiat lo. Pa taima tak a ni e an ti a. Mahse a vanduai a. A tha (nerve) hi a tha lo va. Ka hriat phak ve hman hma hian mahnia chechang thei lovin a awm tawh. A kal duhin kaih a ngai a. Thutthleng seiah a thu tlok tlok a. A kut leh a lu hi a khur dur dur a. A tha khur chuan a tawng te thleng hian a tihsak phah a.
Ka hriat reng thin chu a luphut an khuih sak thin kha a ni. Luphut hi a leng darh chuai chuai mai a. A chang phei chuan pawna inkhuih hial a ngai thin. Luphut chu zozai chu a thak em em ngei ang. Luphut thak takngial pawh kha a inhiat tha hleithei lo kha a nia! Kum rei tak chu tianga awm ta chu pangchan chang hi a nei thin. Hreawm a tawrh rei zia ngaihtuahin thinchhia leh khermai taka a awm lo kha mak ka ti zawk.
Tum khat pawh a kal dan zirin chhuat laiah ka kal chhut chhut a, ka ni fate’n min dawm der a. Kan nui vak vak a, a aw khurh dan ang te’n ka han tawng vel chiam a. A lo nui khuk khuk a, “ Ka tih dan chu zir nuam in ti hle mai”, a ti a. Huatah a la lo.
Falama ka pu hi ka pi aiin kum sarihin a naupang a. Ka pi hi a ralkhat ngaihzawn em avangin an va dil tawp a. Ka pi te chuan lo hnial thlak rikngawt ai chuan tiin an tlin zawh loh tura an ngaih zat, sial an lo dil a. Ka pu te’n an lo tlin tak avangin an innei ta e an ti a. Hei hi tu min hrilh nge tih ka hre tawh lo. Dik chiah lo lai pawh a awm maithei. Mahse an thawnthu hi ti hian mawi ka ti a. Hriat chian leh zual ka tum hran lo.
Ka pu hi Zawlsei atanga Falama pem a ni awm e. Falam Presbyterian kohhran upa min a ni ve. Mistiri hna thawk a ni. Ka u matric zir lai hian ka pu chuan a zilh a. “ Pa-a, ngaihzawng ka nei a, lehkha ka zir thei lo in tih dawn ai chuan”, tiin bul a han tan a. “Ban daih rawh u”, a ti dawn emaw tih nak a laiin, “ Nei mai rawh u”, a ti daih!
Ka pi Chawngtinzovi hi chawngthu a ni lo va, Fanai a ni. Nu invawng fel tak leh hmel tha tak a ni. Mi hi a ngai thei em em mai a. Tahan damawi in hovin T.B leh sikserh hrik an hmuh theih em em lai khan kei ka hritlang va inen tir pawh kha, “T.B i nei”, min lo ti tlat mai a. Ka inngaih bel chho emaw ni, ka khawvel kha a hnim deuh ruih te hian ka hre tan a. Zial ka zuk ngam loh vang pawh a ni maithei.
Chu tih lai chuan Falama ka pu a rawn zin a. A haw dawnin Falam damdawi in puia in-checkup tha turin min sawm a. Kan inzui haw ta a. Falam ka thleng chiah chu ka piin cheroot tel lian tawk hi mi lo lei nghal a. T.B in-checkup tura kal ka ni tih a hre tho. Ka zu khu vut vut a, ka dam suai suai hian ka inhria. T.B vei tih chi loh lutuk!
A nihna takah chuan Falama ka pi leh pu te hi ka nu pianna nu leh pa te an ni lo. A pa tea te an ni a, fa nei thei lo an ni.
Ka nu hi a nuin a thih san hma a. A pa (ka pu ) hi tirhkoh a ni a. A hna thawh leh a fa te pa li nen a buai em avangin a fanu upa ber (ka nu) leh a fapa naupang ber (ka pu tea) te chu an khua(Zawlsei) lama awm rih turin rem an ruat ta a.
Tahan bul Mualzawl khua atang kein an kal chhuak a. Falam an thleng thla ta a. Ka nu, naupang tein a nau a pua a, a kal hnak hnak mai a hmuhin ka pi a awm hle hle thei ta lo. Falam atanga an kal chhuah leh hnu tawkfangah a va um zui a, a hruai haw ta a. Chu mi ni atang chuan fa nei thei lo ka pi chu chhungpui nu dik tak a lo ni ta a, tu leh fate nen puinawi takin a hun a chhiar ve tan ta a ni. Mi tam zawkin he thu hi an hre lo. Kei paw’n puitling thawkhat ka nih ve hnua ka hriat chauh a ni. Ka pi chu eng emaw ti tak hian lainatna ka nei tlat. Kan pianna pi a ni lo tih kan hriat hnu khan kan en dan a danglam taah mi a ngai ang tih hi ka hlauh ber a ni! Enge maw chang khan inthlahrunna kha a nei emaw ni! Min nel loh chang deuh a neiin ka hre tlat thin. Ka ngaihbel lek ni teh se.
Pi leh pu tumah ka nei ta lo. A mal malin an kal liam zo ta! An hun tawp lam awmpui theih pawh tumah ka nei lo. Enge maw changa ka hrechhuak thin tih bak ka pi leh pute’n ka nunah chan ram an nei ta lo.
Nakinah keipawh, ka awm loh hnuin khawvel hi a her ngaiin her mahse tu hriat lohvin ka la tham ral ang. [www.singaporemizo.blogspot.com]
