by Lalhmingthanga
Tun hma kan nu leh pate huna an hnathawh dan leh an khawsak dan chhuitute tan chuan he hla ‘Ka nu ka nu lo haw thuai thuai’ tih hi rinchhan tlak tak a ni ngei ang. Naupan laia kan lo sak ve mai mai thin dan chuan:
Ka nu ka pa lo haw thuai thuai,
Tlangah ruahpui a sur e;
Sakhi lampeng rawn zawh la,
Lo zangphar der der ang che;
Chhingmita a tap e, Rolengi a tap e,
Ka mumang mang chu ni sela;
Tlangah ka zuk au naral ral tur a.. tih hi a ni.
A chhan leh vang kan lo ngaihtuah chiang ngai lem lo va, kan lo tawng sak ve mai mai thin kha a ni a, Chhingmiti nge Chhingmita tih pawh ka chiang tawh mang lo. Tlar thumnaa ‘Sakhi lampeng’ tih pawh hi thenkhat chuan Sakhiin lampeng leh peng lo a nei chuang lo, "A khi lampeng" tih zawk tur hi a lo ni tiin an sawi a, mahni lo tihdan vete kha a ngainatawm e tih lovah chuan ka pawm ve tho mai.
A hla hi a tawi hle naa han belh chian chuan tun hmaa kan nu leh pate thingtlang lo nei, thlawhhma la an tul theih thinzia mai kha mitthlaah a lo lang iar iar thin. Lo vahna emah chuan nu hi an tel vak lova, mangkhawh atang tawh hi chuan tul namenin an tul tawh lo. Nau pawm lai leh hnute hne lai ngat pawh an feh chhuahsan dawr dawr thin. Nau chu a uten emaw an lo awm a, engmaw ti tiin an lo nilenpui mai thin a ni.
Tun hma kan nu leh pate huna an hnathawh dan leh an khawsak dan chhuitute tan chuan he hla ‘Ka nu ka nu lo haw thuai thuai’ tih hi rinchhan tlak tak a ni ngei ang. Naupan laia kan lo sak ve mai mai thin dan chuan:
Ka nu ka pa lo haw thuai thuai,
Tlangah ruahpui a sur e;
Sakhi lampeng rawn zawh la,
Lo zangphar der der ang che;
Chhingmita a tap e, Rolengi a tap e,
Ka mumang mang chu ni sela;
Tlangah ka zuk au naral ral tur a.. tih hi a ni.
A chhan leh vang kan lo ngaihtuah chiang ngai lem lo va, kan lo tawng sak ve mai mai thin kha a ni a, Chhingmiti nge Chhingmita tih pawh ka chiang tawh mang lo. Tlar thumnaa ‘Sakhi lampeng’ tih pawh hi thenkhat chuan Sakhiin lampeng leh peng lo a nei chuang lo, "A khi lampeng" tih zawk tur hi a lo ni tiin an sawi a, mahni lo tihdan vete kha a ngainatawm e tih lovah chuan ka pawm ve tho mai.
A hla hi a tawi hle naa han belh chian chuan tun hmaa kan nu leh pate thingtlang lo nei, thlawhhma la an tul theih thinzia mai kha mitthlaah a lo lang iar iar thin. Lo vahna emah chuan nu hi an tel vak lova, mangkhawh atang tawh hi chuan tul namenin an tul tawh lo. Nau pawm lai leh hnute hne lai ngat pawh an feh chhuahsan dawr dawr thin. Nau chu a uten emaw an lo awm a, engmaw ti tiin an lo nilenpui mai thin a ni.
Nau riltam leh tuihal lutuk tawh lah chuan engmah sawi thei ve lo nafam chu tah ngawtin ro an lo rel ve tawh thin. A awmtu a u te chuan nute feh hawn hlan nghakhlelin an lo hawnna lam tur hlir an thlir a, lo sul hawn hun chuan a u kaiin a nau zawk an pua a, kawtchhuah lam an pan hna hna a, kawtchhuah atang chuan nau awi chungin he hla hi an sa ta thin a ni phawt mai. Nau a tlei duh tawh si lova, nute lah an lo la thleng thei bawk si lo chu, a awmtu tan chuan an lo thlen hlan an va nghakhlel dawn tak em!
Mit tla lek leka an lo thlir, sakuh ser nghah taka an nghah chu an lo thleng ta a, mahse, nu ber chuan tuahthing a rawn phur a, eng engemaw a rawn pawm haw bawk. A lu thurzia lah chu sawi thu cheng lo, a han balhzia lah chuti hlauh. Mahse, balh leh thur, tul leh hah engmah sawi thei ziazang ni tawh hek lo, a thil pawm chu tu ber emaw hnenah a han hlan a, naute, a u puak lai chu a han pawm sawk sawk a, a rit phurh pawh hre lek lovin a hnuntui chu lungchim takin a hnek ta. Hetih lai hian a nu nge lawm zawk anga a fa tih zawhna hi chhan thiam a har ngawt ang.
He hla hi tu thinlungah emaw chuan a cham ve a ni phawt ang, Lianthangpuia’n chang li leh a thunawn thiam tak leh a thua cheng tak, ngaihnawm takin a rawn sa ta a. A chang a pung ta bawk a, a thuin a fawm kim zawk ta bawk nen ngaihthlak a manhla hle a ni. A hla tlem han tarlang ila.
Aw, ka dawn ngam lo ka nu vawiin nilen tur,
I tel lo chuan e ka nau a tlei thei si lo;
Nichhun tluana awi leh e tangah ka vuan a,
Mahse ka hnem zo lo ve, hnuntui ngai a lo tap e.
A chang dang pawh han en ila, a phuahtu hian nau awmtua inchanin hna tul avangin a nu chuan a nau chu ngaihtuah chung chungin a fehsan thin dan, lal leh hausaa khawsa ve thei deuh zawng ni se a nu hian a liamsan bik hauh lo tur hi a ni a. Mahse, a feh chhuah a tul miau siziate inbelin a phuah ta a ni. Ani chuan nau chu awmin duat takin awi hlen hlen mah se, "Ka hnem zo lo ve, hnuntui ngai a lo tap e" a ti lo thei lo a ni. Hei vang tak hian a nu lo hawn chu nghakhlel takin "Lo haw thuai thuai, lo haw thuai thuai" a ti ta lawm lawm mai a ni.
A nu hi feh lovin awm sela an hlim thin tur dante a han dawn kual a. A nu zawng anmahni avanga hah tak leh rim taka thawk a nih chu a hai lo, a nu a khawngaih a, a nau a lainat bawk a, inthlahlel ve vete pahnih inkarah dingin:
"A dam kan hauh zel ang a, chung Khuanu zarah,
Sial ang ka len ve hun chuan hahdam ni i tawng ngei ang"
tiin thu tlukna nghet tak a chher chhuak ta a ni.
He hla hian thiltihtheihna mak tak a nei a ni ngei ang, Yangon-a Dinga leh Ramsiamite fa pahnihna Bush-a an tih mai hi kum sarih mi lek a nih laiin he hla an hawn tawh chuan a ngaithla vang vang a, a mittui a tla leh zawih zawih thin. A thluk a lunglen thlak a, a thu a mawi a, a satu’n a thiam bawk si nen, ka ngaihthlak apiangin ka hnim deuh ruih thin (Kei chang ka ni lo, in nih ve tho kha).
Tunlai mite tan chuan ‘A mawl thlak’ tih mai a awl viau ang. Mahse hmangaih tawp lova hmangaihtu a nu chuan a hmangaih a rila rahte nunkhua tur dawnin a sur a sa hnuaiah hrehawm pawisa lovin a thawk a ni zawk. Kawng tam takah Pa aiin nute hi dawihzep zawk mah se, fa tan erawh chuan ngunhnam an tih lova, silaimu an hlau hek lo, engkim an hmachhawn ngam tlat thung.
He hla ka ngaihthlak apiangin kum sawmthum dawn lai liam taa min liamsan ka nu kha ka mitthlaah fiah takin a lo lang thin a, ka pum na ka vial ngawlh ngawlh laia "Aw, Mamte, i tawrh ai hi han tawrh zawk ka va duh tak em!" a tih tawngkamte kha ka bengah fiah takin a lo lang leh thin. Ka nu khan tawngkam tha hmang mai a ni lo va, min hnem satliah mai lah a ni hek lo. Ka tawrh ai tawrh a ngam tih chu Pathian thu anga chiang a ni. Dawt sawi hmang ber ni ta ila, he thuah ngat hi chuan thu dik ka sawi tih min hriatpuitu ka ngah ve tho vang.
Enga tinge Lianthangpuia hian a pa a lam tak loh, paber nen feh tlang a ni si a? Zawhna awm tak a nih laiin in lama nau lo awmtu dinhmun atang chuan nu mawlh kha a thlahlel zawk lo thei lo a ni. Nipolien ropuia ngat pawh khan "Nu nau thenna kut hi khawvel awptu a ni" a ti a, Pu Bawihchhuaka pawh khan "Nu hi kan innghahna kulhpui a ni" a ni lawm ni kha. Nu thlakhlelhawmzia hi sawi sen rual a ni lo. Kha lam kha dah thain nu leh paten fate tana an lo thawh nasatzia lamin tlangkawm lam i pan mai teh ang.
Tuna ka thlir hla atang ngawt pawh hian nu leh paten fate rualawh hlau reng renga eng hrehawm mah pawisa lova an inpek dan a lang nghal ruak mai. A huna zirin fate tana an nun an hlanna hi chhum lo chat lovin a lang zel a. Tunlai mite hi chuan min lo retheihpuizia hi a hriat pawh kan hre tawh lo. Zum leh hriam karah ke lawngin an awm a, tunah erawh sen lai atangin pheikhawk chi hrang hrang kan bun ta thung. An chawlhni kawr tha ber chu tualtah kut thui a ni a, tunah erawh an chawlhni kawrte chu hnathawh nan pawh kan duh tawh lo. E khai, kan inthlauh dan hi sawiin a siak lo a ni ber mai.
An thiam tawk thlawhhma lain a sur a sa hnuaiah kawla ni chhuak chhiara rim lutuka an thawh rah chu faten an seng ta. Fate mi ang sa anga an khawsak theih phawt chuan an thawhrimna zawng zawng kha hre chang tawh lovin lungsi takin an hun an hmang liam thin.
Ha hla atanga thangtharten kan zir tur ber nia lang chu, nu leh pate liam hma ngeia ‘tihnawm ve’ hi a ni.
"Sial ang ka len ve hun chuan,
Hahdam ni i tawng ngei ang..." tih ang hian.
Tun hma kan nu leh pate huna an hnathawh dan leh an khawsak dan chhuitute tan chuan he hla ‘Ka nu ka nu lo haw thuai thuai’ tih hi rinchhan tlak tak a ni ngei ang. Naupan laia kan lo sak ve mai mai thin dan chuan:Ka nu ka pa lo haw thuai thuai,
Tlangah ruahpui a sur e;
Sakhi lampeng rawn zawh la,
Lo zangphar der der ang che;
Chhingmita a tap e, Rolengi a tap e,
Ka mumang mang chu ni sela;
Tlangah ka zuk au naral ral tur a.. tih hi a ni.
A chhan leh vang kan lo ngaihtuah chiang ngai lem lo va, kan lo tawng sak ve mai mai thin kha a ni a, Chhingmiti nge Chhingmita tih pawh ka chiang tawh mang lo. Tlar thumnaa ‘Sakhi lampeng’ tih pawh hi thenkhat chuan Sakhiin lampeng leh peng lo a nei chuang lo, "A khi lampeng" tih zawk tur hi a lo ni tiin an sawi a, mahni lo tihdan vete kha a ngainatawm e tih lovah chuan ka pawm ve tho mai.
A hla hi a tawi hle naa han belh chian chuan tun hmaa kan nu leh pate thingtlang lo nei, thlawhhma la an tul theih thinzia mai kha mitthlaah a lo lang iar iar thin. Lo vahna emah chuan nu hi an tel vak lova, mangkhawh atang tawh hi chuan tul namenin an tul tawh lo. Nau pawm lai leh hnute hne lai ngat pawh an feh chhuahsan dawr dawr thin. Nau chu a uten emaw an lo awm a, engmaw ti tiin an lo nilenpui mai thin a ni.
Tun hma kan nu leh pate huna an hnathawh dan leh an khawsak dan chhuitute tan chuan he hla ‘Ka nu ka nu lo haw thuai thuai’ tih hi rinchhan tlak tak a ni ngei ang. Naupan laia kan lo sak ve mai mai thin dan chuan:
Ka nu ka pa lo haw thuai thuai,
Tlangah ruahpui a sur e;
Sakhi lampeng rawn zawh la,
Lo zangphar der der ang che;
Chhingmita a tap e, Rolengi a tap e,
Ka mumang mang chu ni sela;
Tlangah ka zuk au naral ral tur a.. tih hi a ni.
A chhan leh vang kan lo ngaihtuah chiang ngai lem lo va, kan lo tawng sak ve mai mai thin kha a ni a, Chhingmiti nge Chhingmita tih pawh ka chiang tawh mang lo. Tlar thumnaa ‘Sakhi lampeng’ tih pawh hi thenkhat chuan Sakhiin lampeng leh peng lo a nei chuang lo, "A khi lampeng" tih zawk tur hi a lo ni tiin an sawi a, mahni lo tihdan vete kha a ngainatawm e tih lovah chuan ka pawm ve tho mai.
A hla hi a tawi hle naa han belh chian chuan tun hmaa kan nu leh pate thingtlang lo nei, thlawhhma la an tul theih thinzia mai kha mitthlaah a lo lang iar iar thin. Lo vahna emah chuan nu hi an tel vak lova, mangkhawh atang tawh hi chuan tul namenin an tul tawh lo. Nau pawm lai leh hnute hne lai ngat pawh an feh chhuahsan dawr dawr thin. Nau chu a uten emaw an lo awm a, engmaw ti tiin an lo nilenpui mai thin a ni.
Nau riltam leh tuihal lutuk tawh lah chuan engmah sawi thei ve lo nafam chu tah ngawtin ro an lo rel ve tawh thin. A awmtu a u te chuan nute feh hawn hlan nghakhlelin an lo hawnna lam tur hlir an thlir a, lo sul hawn hun chuan a u kaiin a nau zawk an pua a, kawtchhuah lam an pan hna hna a, kawtchhuah atang chuan nau awi chungin he hla hi an sa ta thin a ni phawt mai. Nau a tlei duh tawh si lova, nute lah an lo la thleng thei bawk si lo chu, a awmtu tan chuan an lo thlen hlan an va nghakhlel dawn tak em!
Mit tla lek leka an lo thlir, sakuh ser nghah taka an nghah chu an lo thleng ta a, mahse, nu ber chuan tuahthing a rawn phur a, eng engemaw a rawn pawm haw bawk. A lu thurzia lah chu sawi thu cheng lo, a han balhzia lah chuti hlauh. Mahse, balh leh thur, tul leh hah engmah sawi thei ziazang ni tawh hek lo, a thil pawm chu tu ber emaw hnenah a han hlan a, naute, a u puak lai chu a han pawm sawk sawk a, a rit phurh pawh hre lek lovin a hnuntui chu lungchim takin a hnek ta. Hetih lai hian a nu nge lawm zawk anga a fa tih zawhna hi chhan thiam a har ngawt ang.
He hla hi tu thinlungah emaw chuan a cham ve a ni phawt ang, Lianthangpuia’n chang li leh a thunawn thiam tak leh a thua cheng tak, ngaihnawm takin a rawn sa ta a. A chang a pung ta bawk a, a thuin a fawm kim zawk ta bawk nen ngaihthlak a manhla hle a ni. A hla tlem han tarlang ila.
Aw, ka dawn ngam lo ka nu vawiin nilen tur,
I tel lo chuan e ka nau a tlei thei si lo;
Nichhun tluana awi leh e tangah ka vuan a,
Mahse ka hnem zo lo ve, hnuntui ngai a lo tap e.
A chang dang pawh han en ila, a phuahtu hian nau awmtua inchanin hna tul avangin a nu chuan a nau chu ngaihtuah chung chungin a fehsan thin dan, lal leh hausaa khawsa ve thei deuh zawng ni se a nu hian a liamsan bik hauh lo tur hi a ni a. Mahse, a feh chhuah a tul miau siziate inbelin a phuah ta a ni. Ani chuan nau chu awmin duat takin awi hlen hlen mah se, "Ka hnem zo lo ve, hnuntui ngai a lo tap e" a ti lo thei lo a ni. Hei vang tak hian a nu lo hawn chu nghakhlel takin "Lo haw thuai thuai, lo haw thuai thuai" a ti ta lawm lawm mai a ni.
A nu hi feh lovin awm sela an hlim thin tur dante a han dawn kual a. A nu zawng anmahni avanga hah tak leh rim taka thawk a nih chu a hai lo, a nu a khawngaih a, a nau a lainat bawk a, inthlahlel ve vete pahnih inkarah dingin:
"A dam kan hauh zel ang a, chung Khuanu zarah,
Sial ang ka len ve hun chuan hahdam ni i tawng ngei ang"
tiin thu tlukna nghet tak a chher chhuak ta a ni.
He hla hian thiltihtheihna mak tak a nei a ni ngei ang, Yangon-a Dinga leh Ramsiamite fa pahnihna Bush-a an tih mai hi kum sarih mi lek a nih laiin he hla an hawn tawh chuan a ngaithla vang vang a, a mittui a tla leh zawih zawih thin. A thluk a lunglen thlak a, a thu a mawi a, a satu’n a thiam bawk si nen, ka ngaihthlak apiangin ka hnim deuh ruih thin (Kei chang ka ni lo, in nih ve tho kha).
Tunlai mite tan chuan ‘A mawl thlak’ tih mai a awl viau ang. Mahse hmangaih tawp lova hmangaihtu a nu chuan a hmangaih a rila rahte nunkhua tur dawnin a sur a sa hnuaiah hrehawm pawisa lovin a thawk a ni zawk. Kawng tam takah Pa aiin nute hi dawihzep zawk mah se, fa tan erawh chuan ngunhnam an tih lova, silaimu an hlau hek lo, engkim an hmachhawn ngam tlat thung.
He hla ka ngaihthlak apiangin kum sawmthum dawn lai liam taa min liamsan ka nu kha ka mitthlaah fiah takin a lo lang thin a, ka pum na ka vial ngawlh ngawlh laia "Aw, Mamte, i tawrh ai hi han tawrh zawk ka va duh tak em!" a tih tawngkamte kha ka bengah fiah takin a lo lang leh thin. Ka nu khan tawngkam tha hmang mai a ni lo va, min hnem satliah mai lah a ni hek lo. Ka tawrh ai tawrh a ngam tih chu Pathian thu anga chiang a ni. Dawt sawi hmang ber ni ta ila, he thuah ngat hi chuan thu dik ka sawi tih min hriatpuitu ka ngah ve tho vang.
Enga tinge Lianthangpuia hian a pa a lam tak loh, paber nen feh tlang a ni si a? Zawhna awm tak a nih laiin in lama nau lo awmtu dinhmun atang chuan nu mawlh kha a thlahlel zawk lo thei lo a ni. Nipolien ropuia ngat pawh khan "Nu nau thenna kut hi khawvel awptu a ni" a ti a, Pu Bawihchhuaka pawh khan "Nu hi kan innghahna kulhpui a ni" a ni lawm ni kha. Nu thlakhlelhawmzia hi sawi sen rual a ni lo. Kha lam kha dah thain nu leh paten fate tana an lo thawh nasatzia lamin tlangkawm lam i pan mai teh ang.
Tuna ka thlir hla atang ngawt pawh hian nu leh paten fate rualawh hlau reng renga eng hrehawm mah pawisa lova an inpek dan a lang nghal ruak mai. A huna zirin fate tana an nun an hlanna hi chhum lo chat lovin a lang zel a. Tunlai mite hi chuan min lo retheihpuizia hi a hriat pawh kan hre tawh lo. Zum leh hriam karah ke lawngin an awm a, tunah erawh sen lai atangin pheikhawk chi hrang hrang kan bun ta thung. An chawlhni kawr tha ber chu tualtah kut thui a ni a, tunah erawh an chawlhni kawrte chu hnathawh nan pawh kan duh tawh lo. E khai, kan inthlauh dan hi sawiin a siak lo a ni ber mai.
An thiam tawk thlawhhma lain a sur a sa hnuaiah kawla ni chhuak chhiara rim lutuka an thawh rah chu faten an seng ta. Fate mi ang sa anga an khawsak theih phawt chuan an thawhrimna zawng zawng kha hre chang tawh lovin lungsi takin an hun an hmang liam thin.
Ha hla atanga thangtharten kan zir tur ber nia lang chu, nu leh pate liam hma ngeia ‘tihnawm ve’ hi a ni.
"Sial ang ka len ve hun chuan,
Hahdam ni i tawng ngei ang..." tih ang hian.
Post a Comment