Thursday, January 22, 2009

HRIATZAUNA HI NUN TIHMASAWNTU A NI

by Zalianthanga, Tahan

Mihring timihringtu chu Hriatna tluantling a neih vang ti ila a sual tam awm lo ve. He hriatna chi 5 (mit, beng, ka, thluak, taksaa deh) finkhawm hian duhthlanna zalen a neihtir a, chu chuan Eden mawlna atan hriatna khawvelah a hlang chho va, a ni telin hma a sawn tial tial a, finna leh changkanna tual zawlah a cheng ve ta thin a ni.

Hriatna chu:
He hriatna hi hmasang Grik mithiam Plato (ca.427-347 BCE) hun atang tawh khan an lo buaipui tawh a, chu hriatna chu tawn hriat atanga lo awm nge a nih a, ngaihtuahna fim atangin? Nge, a pahnih inbelhbawmin a siam tih hi a ni a. Chu chu Epistemology an ti a. Epistemology hmanga zir chhuah finna hi kohhran chanchin hma lama Pathian thu thiam langsarho pawh kha he hriatnaa zirna hian a chiah hneh hle a ni.

Khawvel hun hmasa mawl hun lai kha chuan kan chenna lei hi thil zawl duai, zau pui mai niin an ngai a, lei leh van hmun lai taka awm niin an ngai bawk a. Ni te, thla te, arsi zawng zawngte an inher kual suau suau a, ni khatah vawi khat zel lei hi an hel chhuak thin tiin Ptolemaya’n Isua pian hma kum 300 lai khan a lo vawrh lar tawh a. Chu ngaihdan thing tak chu rei a daih ta bik lo. Hriatna a lo zau deuh deuh a, kum zabi 16-na chawhma lam atang kha chuan Poland mithiam Copernicus-a (1475-1543) a lo chhuak a, chu chuan ‘lei hi a bial a, lei hi Niin a hel ni lovin, lei zawk hian Ni chu a hel zawk a ni’ a rawn ti a.

Chu mi thu bawk chu chiang leh zualin Italy Scientist Galileo-a (1564-1642) chuan ama kut kawih ngat Entlangna (Telescope) hmangin mipui hmaah a puangzar ta a. Kohhran hmasa Roman Catholic te ngaihdan a pel ta a, chu thurin chu sut turin Kohhranten nasa fein an nawr a, a nunna an laksak hmain a sut let thei hram ta a ni.

Hmasawnna Kawtkai:
Finna a rawn sang zel a, mithiam an pung chho zel bawk a. Kum 1650-1800 atang kha chuan thiamna lamah harhna (Enlightenment Period) a lo thleng a. He harhna nasa tak hian Modern World a hring chhuak a, chu mi zawhah Industrial Society-in a rawn um zui a. Tunah phei chuan Information Technology lamah chelh rual lovin min hnuk lut ta a ni. Chu chu Post Modern World tih a ni. Chu chuan a huaptir chu Globalization-ina a hrin chhuah ti ila a sual tam awm lo ve.

Khawvel hmun tin kil khawr atangin Media force chuan min chiah piah tan a, hnam nunphung hnufualten hnam changkan tih dan a rawn zir mek zel a. Khawvel hi khaw pakhatah ngaiin ‘Global Village’ (Kawtkai khawvel) an ti hial a ni. Redio, TV, Fax, Internet etc.. hmangin min tuam a ni ta ber mai. He Cyber Society chuan mi tin rilru a chawk harh a, Communication leh living standard-ah pawh rual kan ban ve narawh le. Tun hmaa Tahan leh Tamu pawh a ni tela an kalna pawh ni khatah lehlan a ni thei ta. Hei hian hriatna a lo zau avanga nun hmasawnna kan tithei ang le.

Ngaihdan huapzo:
Sap thufing pakhatah chuan “Hmanin tun hi a siam a, tun hian nakin a siam tih a, a dik thui hle mai. Hun hmasa lama zirna leh Pathian thu ngaihdanah chuan an la kil khat (one way) rin tlur a, vawiin thlenga a thing ringtute pawh kan la awm ta ve ang. Thu leh hla (literature)-in min tiharh atang phei kha chuan hriatna a lo tizau zel a, ngaihdan tam tak a sawhsawn ta hial reng a ni. Rev. Chuauthuama ziak ‘Ka Kal Zel Dawn’ tih lehkhabu leh Rev. Lalfakzuala ziak ‘Thuthlung Hlui Zirchianna’ tih lehkhabu chhiar phei chuan ngaihtuah tur tam tak min siam a ni.

Keini tlangmite hi changkang mek kan nih avangin fimkhur a tha hle mai. Thliarkar rilruin min la tuh nghet a. Kum 30 vel kal ta ngaihdan la vawng tlatte pawh kan la awm ta ve ang. Heng ngaihdan tizauva nunphung hmasawnna tur chuan ziak leh chhiar lamah leh hnathawh (work ethics) lama tan kan lak a pawimawh takzet a ni.

Thu ziak hian hna a thawh nasatzia tu’n kan hai lovang. Augustine-a chu ‘Life of Antony’ a chhiar atangin a nun a lo danglam a, Martin Luther-a paw’n Tauler thu ziak a chhiar avangin a nun a inlet a. John Wesley pawh Thomas Kempis-a ziak ‘Imitation of Christ’ lehkhabu a chhiar avangin rinnaa mitvarna a hmuh phah ta a ni. Chutichuan mit leh benga kan hriat thil changkang tak lo thleng zingah anchhe dawng lova malsawmna dawn tuma ke kan pen zel a pawimawh ta a ni.

Thalai Quavadis:
Kan rawngbawlnaah tun lai mil tawka nun thiam a pawimawh hle ang. Hmasawn kan dawn rual hian chhiatna hi a paipawn tel zel a. Mipat hmeichhiatna lamah te, ruihtheihthil lamah te, rilru lamah te etc.. hian fimkhur a tul ang. Zir sang leh mi hawi zau kan tam tial tial a, nunphung pawh a dazat lek lek tawh a ni. Khawvel finnaten min bawhbuai zel a, hriatna atang kan dawn lakah mawhphurhna lian tak kan nei a ni.

Lal Solomona kha nawmchenna tinreng a paltlang hnuin ‘Engmah lo mai’ a ti tawp a. Film star hmeltha vawrtawp Marilyn-i pawh mutthilhna damdawi a ei tam lutuk avangin a mu hlum a, khawvel hnehtu Alexander-a kha “Hneh zel tur ka nei ta lo” tiin lunghnurin a tap pur mai a, a va rapthlak em! Keiniho pawh hi khawi kawng nge kan zawh dawn tak le.

Tlangkawmna:
Khawvel hmasawnnain mi tin mi hrut zel a, dan rual a ni hek lo. Culture tharin min run mek zel a, ei leh in, silh leh fen, in leh lo, bung leh bel chenin a lo danglam zo ta. Tawngkam leh hawiher, chetzia leh ngaihtuahte pawh a life style zo vek tawh a ni. Kan hmuh duh zawng leh ei-in lah ni se a mak sawt ta hle mai. Hmasanga kan pipute hnam ro thil leh chin dante (tradition) pawh zawi zawiin a riral tial tial ta mai le. Mahse, kan dinhmun mila kan dawnsawn thiam a tul tak zet a, ni tina hriatnaa kan dawn, kawng hrang hrangah nun chhuahpui tham khawpa lak dan kan thiam chuan he lei hi thlamuang takin kan chen thei dawn a ni.

Thu lakna
1. Dictionary of Theological Terms, FATC, 2007
2. Tun lai khawvela Mizote Harsatna (2005) Rev. L.H. Rawsea
3. Hmasawnna lamtluang (2003) ATC, Venglai, Aizawl
4. An hnung tawlh lo (2003) ATC, Aizawl
5. Chhimbal (2002) KTP, Sateek.

Read More...

Sunday, January 4, 2009

LAWM THU I SAWI ZEL ANG

by Zalianthanga, Tahan

I hnenah lawm thu kan sawi e,
Ei leh in silhfente nen;
Bouak thianghlim, ni eng ruah sur,
Malsawmna tinrengte nen
                                           (Pastor C.Saikhuma)

Lawm thu sawi hi thil chakawm em em mah ni se, sawi thiam harsa tak a ni thung. Lawm rau rauah pawh lawm ve sathliah leh lawm tak tak a awm thei ngei ang.. ‘Ka lawm e’ tih hian  a phenah tawngkama sawi chhuah zawh loh lawmna takzet pawh a awm thei tho bawk.Chu chu a dawngsawngtute azira lo awm mai a ni thin.

Engkim hian siam chhan a ni a, an tangkaina erawh hi chu a inang lo thung ang. Tlang tin mual tina chengte pawh hian kan awmna theuhah tih tur leh tih lo tur kan nei theuh ang le. Dam leh hrisel taka kan awm thei hrim hrim pawh hi Pathian hnena lawm thu sawi mawlh mawlh tlak a ni. Eng vanga nung dam nge kan nih a, eng titura awm ve mai nge ka nih?tia dam chhan hi ni tina kan inzawhna pawimawh tak tur chu a ni.

Ni eng leh suah sur, rawng chi hrang hrang, ei leh in, silh leh fen, boruak thianghlim kan hmuh leh kan dawnte hi ni ve tur rengah kan lo ngai pawh a ni mai thei . Chik takaa chhut chian chuan lei lam mawlsawmna chu sawi loh, chung lam malsawmna liau liau a ni kan tithei awm e. Heng baka lawmawm lehzual chu kan beisei phak loh, kan dil loh zawk malsawmna chen hian kan dawng thin a ni. Chu thu chu kan Bible-ah  kan hmu thei a” Engkimah lawm thu hril fo rawh u; chu chu nangmahni lam thuaah Krista Isuaah chuan Pathian duhzawng a ni si a(I Thes.5:18) tih hi a ni.

Miten, thil eng emaw min pek a, kan lo dawnsawn hian ‘Ka lawm e’ tithei zel ila. Thl beitham deuh pawh ni se, a petu tan a pai a nuam a, a dawngsawngtu tan lah ngaihthlaka nuam em em mai a ni.’ Lak aiin pekin lukhawng a nei’ tih ziak a ni si a. Mite hnena lawmthu sawi hi a kha lova, a rawn let leh hian lawmna namenlo a thleng hei bawk a ni. Amaherawh chu, mite thil kan pek a, eng emaw kan tihsak hian beiseina lian tak rawn thleng leh tura ngaihna a awm thei bawk.Chu chu Lal Isua zia a ni lova, a dawngsawngtu chhungril hnathawh zawk hi a pawimawhna lai ber chu a ni.

Ei leh in tuihnai taka kan ei in thei te, che thei leh kal theia kan awm thei te, engthawl fahrana zun leh ek kan inthliar thei te, hnathawk theia kan awm thei te avang hrim hrim pawh hian lawm thu hi kan sawi mawlh mawlh tur a lo ni. Khawvel hmun hrang hranga buainate han thlir hian kan nihlawhzia a lang chiang em em mai a. Damdawi inahte kal ta ila,dam hrisel a hlutzia a lang chiang hle a ni.

Zan khat chu JohnWesley-a  inah  putar rethei tak pakhat hi a lo leng. Wesley-a chuan ‘Ka pu, I kawr hi a chhe tawh si a, hei lo hi I nei lo em ni? A ti a. Tin, putar chuan ‘Hei chuah lo hi chu kawr dang pakhat mah ka nei lo, mahse; he mi avang hian Pathian hnenah lawm thu ka sawi a ni’ tiin a chhang a.

Tin, a zawt chhunzawm ta zel a,’chaw ei tur I nei em? A ti a,’vawiinah tuisik in tur mai lo chu ka nei lo. Mahse, ka neih chhunah chuan Pathian hnenah lawm thu ka sawi a ni’ tiin a chhang leh a. Wesley-a chuan a zawt leh a, ‘khua a tlai tawh si a, mutna tur a nei em? A ti a. Putar chuan,’mutna tur lungphek pakhat ka nei a, chu mi avang chuan Pathian hnenah lawm thu a sawi dawn asin’ a ti leh mai a. Tichuan, ka taksa leh ka nunna hi rawngbawl chakna thinlung mi pek bawk avangin A hnenah lawm thu kan hril fo thin a ni; tiin putar chuan a chhang leh ta a’. Wesley-a rilru a hneh  hle a ni.

Kristian kan inti a, sum leh pai zawn chungchangah hleprukna hian bu a khuar em ni chu aw  a titheih ta hial mai. Lal Isua hi hawlhfung hmanga sawm zawn te, mangan nia Pathian au lawm lawm si a, dinhmun a lo san deuh va, theihnghilh ta mai angte hi ringtu nun ziktluak tih atana mawi lo tak a ni. Mizo Kristiante hian Van ram hi kan ngaizual bik em ni a titheih a. Kan hlate reng reng hi han chik chuan, van ram ngaih hla deuh vek ti ila, a sual tam  awm lo ve. Van ram kai thu chu lo dah tha ta ila, lei malsawmna kan dawn laia nun hlimawm kan neih theihna tur hi kan ngaihtuah a pawimawh  hle a ni.

Kan mihringpuite hi inlawm tawn vek tur kan nia, mamawh huna intanpui tawn theuh tur kan ni. Manganna leh  chhiat tawh chungchanga minte kan chunga an lo thatziate hi a ropuiin a mak zawk hial a ni.He fiahna hi a changtu tan lo chuan hriat thiam a har hle ang. Kohhran leh khawtlang duhsakna avanga din hmun sang zawk leh malsawmna eng emaw kan dawn te hi han ngaihtuah chian chuan  kan nihlawhzia a lo lang leh thin. Lawm thu sawi tur hi a lo va tam tak em.

Ni e, a chang chuan hring nun khel mualah hian hmun thenkhatah ruah a surin ni a sa thin a, hei hi lei mihring ze pakhat a ni fo. Chutiang vekin kan thiltihnaah harsat chan a lo awm mai thei, heng lakah hian a thim zawnga thlir lovin a eng zawnga kan thlitfim thiam a pawimawh em em mai a. Tirhkoh Paula’n ‘ka tlakchham thu sawi zawng ka ni love, kei zawng eng ang pawhin awm mah ila, lungawi zel ka ching tawh si a’ a tih angin lungawina tluantling kan neih theih nan i ngaihtuah tlang ang u. 

Read More...

Grab this Widget ~ Blogger Accessories