Saturday, March 7, 2009

KHAWTLANG NUN SIAM THAT NANA THALAITE MAWHPHURHNA

by Zalianthanga [Tahan]
1. Thuhma:
He thupui ziak tura a ruat hmasak zawk chu Rev. Dr. Ngurliana a ni a. Amaherawhchu ziak tura hun tiam karah hna thupui hraw tak tak chai tur a neih avangin a theih dawn loh thu hriat a ni awm e. Tichuan kan hruaituten ziak tur an dap ta chung chung a, a hun a tepter bawk si nen tuna a ziaktu hi an pem buh vel ta chawp mai a. Engpawh ni sela, kan theih leh tlin ang tawk tal chuan tarlan kan tum a ni ang chu. Khawtlang thil hi chu chenna hmun azirin ngaih dan leh chet dan phung a inang lo thei hle ang. Amaherawhchu, 'mahni khaw tih dan' hmangin siam that hna chu sawi tur a awm nual ang.

2. Khawtlang nun chu engnge?
Khawtlang nun hi sawifiah fak awlai lo tak a ni a, a kaihhnawih thil leh pawhfan tur pawh sawi tur a hnihthum hle ang le. Sociologist te chuan Society leh Community te bakah mihring a huhova awm khawm mai pawh ni lo, inkungkaihna kalhmang (pattern) leh awm dan phung tura ngaih (norms) atanga lo zichhuak, politics, economics, social leh cultural interactions, leh religious life tena a nghawng chhuah zawng zawng hi khawtlang nun kan tih ber chu a ni mai awm e. Chu chuan ze nghet a nei lo va, hmasawnna, thiamna, hriatna hnar lo chhuak zel hian a thuai danglam thin a ni.

3. Khawtlang siamthatna beihpui hmasa:
Khawtlang siam thatna beihpui hi hun hmasa lamah sawi tur a awm ngei ang. Martin Lutherana thlawpzuiin Geneva khawpui, John Calvin-ana kohhran leh khawtlang siam that hna hi sawi a hlawhin, nghawng lah a nei nasa hle a ni. Ruihhlo leh sex, inrawk leh inpawnghekna a hluar nasa hle a, chung zawng zawng chu dan chi hrang hrangin a tudai theih hial a ni a. Human Society-ah a lut thuk a, hmasawnna kawng thar (new development) a sah awngsak ta a ni. A tirah chuan John Calvin te thianza (Farile, Conrault) chu sawi chhiain namen lovin an hua a, an hnawt chhuak ta hial a ni. Mahse, an hnathawhna policy chuan mipuite hnenah fiahna a lo awm ta a, a hnuah siamthat hna thawk leh turin an ko leh ta a ni. He thenfai hna hi a ropui a, Reformed kohhran bulpui an ni kan tithei awm e.

4. Tradition & Change (Nunphung inthlakthleng)
Hmanlai Zawlbuk University-a thalaite nun kha chingal leh saum rim a na bik a, khawtlang nun pawh a himin chhiatni thatniah phei chuan a hulum em em a ni. Kum 1894 atang khan Kristiana mitvarna kan dawng a, he mi hnu atang phei chuan life style a dang zo ta a, inchei dan, chet dan, in leh lo, hmanrua chi hrang hrangte chu Western Culture-in a rawn luahlan chho zel a, kan ngaihhlut zawng (value system) pawh nasa fein a khalh thui ta a ni. Kristiante Zawlbuk (Biak In)ah kan fuankhawmin kan hnimphum a, khawtlang nunah erawh chuan a chu tivak lem lo. Kum 40 kal ta vela thil tih dan kha thing (date out) kan ti a, tunlai taka (modernism) nun tulin kan hria a, mahse khawtlang nuna thalai phusate erawh chu 'phut chawp tlawmngaihna' a ang ta hle mai Pipu serh leh sangte chu hluihlawn. a ni titih tawhnain hnamro thil tam tak zingah a tha lai thur lawr chhuah a, tunlai mila inhnek remtir thiam a tul ta hle mai.

5. Post Modernism (Tunlai khawvel piah lam):
Globalisation (kawtkai khawvel)-ina a hrin chhuah, khawvel ram tin, hmun tina inpawhtawnna leh inhriattawna a chak tak em avangin khawvel hi khaw pakhata ngaiin Global Village an ti ta hial a. Media force-in min thunun tan a, TV, Fax, Internet.... Radio, Computer etc... te hmangin hnam tin culture sadai a thiat tan a, tun lai piah lama kan chen tak avangin Post Modernism kan tihna chhan chu a ni. Chu chuan thalaite nunah a tha lam leh a chhia lamah nghawng a nei a, Media ethics hi zir chian a tul tak meuh a ni. Chuti lo chuan 'a lera thuai' nun a paw chhuak zel ang a, theuleu, sex, pirpak taka nunziain min chiahpiah reng a nih si chuan kan pherh tual tual thei mai ang. Chuvang tak chuan work ethics lamah tan kan lak a tul tak meuh a ni.

6. Khawtlang cheimawi:
Kan khawtlang hi han bel chiang ila, a awngrawp ta em ni tiha zawhna hi thil pawimawh tak a ni. Thalaite hian eng ber hi nge kan siamthat tak ang le? Kawtthler kawngte hi hawi vel ila, a tawp ta hle mai. Kawng kam vela bawlhhlawh vum ther thur te, lei tla-bal te, tui kawng mumal lo te hi thalaiten thenfai reng tura mawi tur a ni ngei ang. Tui thli, ek rim chhia te pawh hi chhehvel a titawp mai bakah hriselna thleng pawi a khawih thei a ni. Chuvang chuan kan chhehvela boruak tikhawlo thei nunchate enkawl dan (Ecology) chen hian mawhphurhna kan nei a, khawtlang hminga thenfai hna hi thalaite koah a innghat thui hle a ni.

7. Chhiatni thatni:
Chhiatni thatni sawngbawl thilah hian 'hunin a rawn hril zel' a ni bawk a, lenkhawm ina meizial zu put put pawh kan awm tawh bar lo. Amaherawhchu, ruang men zana thalai kal beitham lutuk te, thlan lai an khat ta pharh a, thing khawn an tiavai a, zualko kal kan insawm tan a, kuang siamtu an bibo tan bawk a. Heng hi zirlai tam vang te emaw, hnathawk leh dawrkai tam vangte emaw chu lo ni mah sela, kan inthlahdah vang hrim hrim a ni thei ang em? 'Phut chawp tlawmngaihna' hi engtia kuai her chi nge ni ang le? Tun laiah chuan kan tul tlangpui tawh a, zing kara mitthi vui te, thlan leh kuang ready made-siamsa te, ruang men zana vanram ngaih hla chauh ni lo Kristian thalai hla tha te hi rimawi nena zaiho te (item chi hrang hrang pawh siamin) hi a tha tawh ang em? Mitthite pawh hi nakinah chuan hmun pakhatah kan la in hal lo ang tih tu'n nge sawi thei. Heng lumen zan leh lenkhawmah te, hnatlang leh inkohkhawm nia thalai kal lo 'chawi' kan tihte pawh hi ngaihtuah chian lehzual a hun tawh hle. Rev. Dr. Lalsawman, "Kan khawtlang lungphum a nghing" a tih thu hi belhchian dawl tak a ni.

Chhiatni leh thatniah pawh hian hunserh leh chaw ei tur tak ngialah pawh hun pek a harsa lek lek tawh a ni. Hnam dang karah kan khawsa a, in ven fimkhur a tul hle mai. Hnam nun a bo loh nan pipu nunzia ten lenkhawm hla te, hnam incheina bungrua leh thawmhnaw te uar a tharthawh leh hi thalate mawhphurhna liau liau a ni.Peng leh hlek ila, Mandat thiat tur takngial pawh a kara inkar hial a tul ta mai hi a lungchhiat thlak hial zawk a ni. Inneih, lungphun, lawmthu sawi pawh hi tihdanglam a hun tawh ang em le? Mizo society hiTribal Society ni tawh chiah si lo, Industrial Society kai rih si lo inkar 'Transition Stage-a awm lai niin a lang a, kan fimkhur a ngai em em a ni. Chuvang chuan tlawmngaihna-logy hi tun lai milin engtin nge kan her rem tak ang le?

Tlangkawmna:
Min chimtu boruak azirin thil a danglam thei a, tihdan hlui nazawng pawh a tha kher lo mai thei bawk. Khawhar ina riah chungchang te, mitthi ral chungchang te, Mandat-a ti ti bawrh bawrh te, khawtlang bungrua enkawl hna te, thenawm khawveng indawr chungchangah te, khawtlang thalaite leh veng lal upate nena indawr thila phung kan thluknaahte hian khaw khat leh khaw khat tih dan a inang kher lo mai thei. Khawtlang nun siama that (Social Reform) kawngtah hian thalaite hi hnam kut leh ke tak tak kan nih avangin tan lak a hun tak meuh a ni.Kan sawi tum taka erawhchu 'tun aia khawtlang thiltihah thalaite hi Zo zia taka kan inhnamhnawih zel turin leh intulut thuk turin mawhphurhna lian tak kan nei tih hi kan thu laimu bera chu a ni e.

Lehkhabu rawnte:
1. Rev. Dr. Vanlalchhuanawma, Calvina Zirtirna leh Mizo nun Vol.II; Calvin Study Centre (ATC), Aizawl: 2004
2. Hrawse, Rev. L.H. Tunlai khawvela Mizote harsatna, Aizawl: 2005.
3. Christian Media Society. Kristianna leh tunlai khawvel, Aizawl: 2008.
4. Synod Social Front Committee, Khawtlang nun hruaina Aizawl: 2000
5. The Synod Publication Board, Mizo hnam zia leh khawtlang nun siam thatna, Aizawl: 1988

Post a Comment

Grab this Widget ~ Blogger Accessories